Club de Lectura

Herman Koch (Arnhem, Holanda, 1953) é un dos escritores máis destacados dos Países Baixos na actualidade.

Ampliamente coñecido polos seus libros, as súas columnas xornalísticas e o seu traballo en televisión, Koch debutó en 1985 coa colección de relatos De voorbijganger, e en 1989 obtivo un gran éxito coa publicación da súa primeira novela, Rede ons, Maria Montanelli, á que seguirían Eindelijk oorlog (1998), Eten met Emma (2000), Odessa Star (2003) e Denken aan Bruce Kennedy (2005).

A cea (Het diner), foi a sorpresa editorial do ano 2009 en Holanda. Ata a data, superou os 340 mil exemplares vendidos e foi galardonada co Premio do Público. Os dereitos de tradución vendéronse a once idiomas.

Casa de verán con piscina (Zomerhuis met zwembad, 2011) foi recibida co mesmo entusiasmo polo público e a crítica, que destacou a honestidade e a coraxe con que Koch aborda temas de complexa ambigüedad, converténdoo nun dos autores europeos máis provocadores e estimulantes do momento.

A lectura de “A CEA” foi para min una das máis destacadas deste ano. Non porque sexa unha das miñas favoritas, que, de feito, non o é e non a penso incluír nas miñas preferidas deste ano; senón porque foi un dos libros que máis me fixeron reflexionar. Podería dicir que a súa lectura “escandalizoume” ou “provocoume”, non sei moi ben como expresarme. As formulacións expostas chocan dun xeito tan radical cos meus principios e o meu modo de concibir as cousas que en certos momentos “violentábame”. En calquera caso, isto é un dos enriquecimientos que aportan os libros: puntos de vista completamente opostos ao teu, de maneira que che dan a posibilidade de cambiar de opinión ou afianzarche na túa propia. Neste caso con esta novela reafirmeime nos meus propios valores.

 A novela está estructurada nos diferentes momentos dunha cea formal con capítulos en cada un deles (aperitivos, entrantes, segundo, sobremesas, digestivo e propina). É un modo curioso de compartimentar a acción, de xustificar o título, pero imos, en principio nada se perde ao meu parecer si prescíndese desta estrutura.

 A historia é narrada por Paul, quen nun primeiro momento móstrallenos como un home sinxelo, hastiado ante a perspectiva de ter que compartir unha cea destas características. Estas ceas tan ?estiradas? parécenlle ridículas e prefire outras alternativas máis populares. Os seus comentarios achega do prezo dos pratos e sobre o comportamento do maître non poden menos que facernos escapar un sorriso.

 O que máis chamaba a atención do prato de Claire era o baleiro inconmensurable. Xa sei que nos restaurantes selectos prímase a calidade sobre a cantidade pero hai baleiros e baleiros. Alí o baleiro, a parte do prato en que non había nada de comida, rozaba a paradoja.

 No restaurante, acompañado da súa muller Claire, vai atoparse co seu irmán Serge, político da oposición holandesa con moitas posibilidades nas seguintes eleccións, e a súa muller Babette. Durante os primeiros pratos non falan de nada interesante, como a maioría das conversacións reais comiezan con temas banais. Fan referencia a algunhas películas (mencionan a última de Woody Allen con Scarlett Johansson como protagonista) e destripan algunha outra como “Adiviña quen vén cear”. Nun momento determinado Babette abandona a mesa e é seguida por Claire. É xusto entón cando se nos descobre o verdadeiro motivo desa cea. Michel e Rick (os fillos das parellas) cometeron un acto atroz. Os pais reuníronse para decidir que deben facer.

 A historia en si é bastante dura, pero aínda máis os pensamentos plasmados nela. Os pais non se cuestionan a maldade dos seus fillos, o horrible do feito cometido. Queren que as súas vidas sigan adiante sen ningún tipo de consecuencias, o que ao meu modo de ver non fai senón xerar monstros.

 - Serge, sé realista. Non pasou nada. Ninguén foi detido. Nin sequera teñen sospeitosos. Só nós sabemos o que sucedeu. Sencillamente é demasiado pouco para sacrificar o futuro dos nosos fillos de quince anos.

 Os personaxes sofren unha evolución moi interesante. Paul e a súa muller Claire preséntanllenos nun primeiro momento como unha parella próxima e agradable, fartos de vivir á sombra de Serge o ambicioso irmán de Paul. Serge aparece inicialmente como un político ambicioso, que trata de resolver o seu reputación custe o que custe. Esta primeira impresión é só consecuencia da redacción en primeira persoa por Paul. Ao longo da novela imos descubrindo a través dos feitos que os bos non son tan bos, e que os que parecían malos resultan ser os únicos razoables.

 Teño que recoñecer que o escritor pareceume un pouco cobarde, porque non se atreveu a desenvolver a súa tese ata o final, a falar da maldade porque si, senón que trata de xustificar, polo menos, o comportamento de Michel (no que realmente céntrase ao estar narrada a historia polo seu pai). A través dunha serie de flashbacks móstranllenos diversos momentos de violencia na vida de Paul. El sofre algún tipo de trastorno social, polo que se ve obrigado a deixar o seu traballo, e déixase entender que Michel tamén o sofre. O autor non se atreveu a falar de que a maldade pode xurdir en calquera clase de familia, ata nas máis normalizadas (de feito, nunha entrevista dixo que a enfermidade de Paul ocorréuselle máis tarde). É un modo de que os lectores reláxense Ah! Isto non me pode ocorrer a min, estas cousas só pasan nas familias de tarados (ao que abunda o comportamento de Claire, a nai, que tampouco é moi normal). Non sei, postos a provocar faino ben, con seriedade, non che xustifiques con escusas xenéticas ou sociolóxicas. Sobre todo tendo en conta que o feito real que inspirou esta novela (ocorrido en Barcelona fai algúns anos) non conta con estes antecedentes. É dicir, estas cousas pasan ata nas mellores familias.

 Na novela trátanse de raspallón muchísimos temas moi polémicos, como o aborto. O trastorno de Paul, e presumiblemente de Michel, é detectable mediante amniocentesis (descoñezo si este tipo de enfermidade é detectable deste xeito e tan cedo, pero bo). Paul di nun momento que menos mal que esa proba non existía cando a súa nai quedouse embarazada, porque pola contra poida que el non estivese vivo. Outro dos temas mencionados é o racismo e as consecuencias das adopciones internacionais. Iso sae a colación de Faso, irmán de Rick, e cun papel moi importante ao final da novela. Fálase tamén da pena de morte, a raíz dun traballo que fai Michel, no que manifesta unhas opinións bastante extremas.

 Unha cuestión que me suscitou a novela é a relativa erradicación da culpa mediante o castigo (lectura obrigada do gran Dostoievsky co seu ?Crime e Castigo? neste aspecto). Rick xa non é o mesmo e algo parecido ocórrelle a Michel. Non necesitarán eles unha consecuencia, un castigo que lles libre do sentimento de culpa? Ao non enfrontarlles aos seus actos os seus pais fanlles un fraco favor.

 Precisamente para min o tema central é o amor paterno-filial. Ata onde chega, ou debe chegar? Debe encubrirse calquera feito dun fillo malia ser atroz? O noso ordenamiento xurídico dispensa aos pais da obrigación de denunciar aos seus fillos cando teñan coñecemento de que cometeron un acto delituoso, pero é isto realmente sempre o mellor para eles?

 Unha novela, polo tanto, con formulacións moi interesantes; aínda que, ao meu gusto, o autor non saiba aproveitar a oportunidade de desenvolverlas completamente, quitándolle con esas “medias tintas” bastante peso ao libro. En calquera caso, merece a pena a súa lectura, sobre todo para suscitarnos: Que faría eu?

Isabel García